بیماری اسکا یا زوال مو و روشهای کنترل آن


 

چکیده

بیماری اسکا یا زوال مو یکی از مخربترین بیماریهاي مولد زوال انگور تقریبا در هر جائی که مو کشت می شود به شمار می آید. علایم بیماري روي برگها به صورت لکه کلروتیک بین رگبرگها ظاهر می شود که پس از مدتی نکروزه شده و حالت سوختگی بین رگبرگی ایجاد شده و حالت پوست ببري پیدا می کند. تخریب چوب همراه پوسیدگی سفید شامل نقاط کوچک قهوه اي تا سیاه رنگ در مقطع عرضی تنه و در مقطع طولی تنه به صورت خطوط طولی سیاهرنگ مشاهده می شود. روي درختان انگور هشت سال به بالا علایم پوسیدگی سفید را در مغز تنه می توان مشاهده کرد که به تدریج چوب سخت تنه نرم، شکننده و اسفنجی میشود. روش درمانی مناسب براي بیماریهاي تنه انگور وجود ندارد. برخی تحقیقات در خصوص ترزیق قارچکش به داخل تنه انگور انجام شده است ولی بخاطر گرانی و افزایش هزینه کارگري و همچنین تاثیر کم آن قابل توصیه نمی باشد. بنابراین جهت درمان بیماری اسکا یا زوال مو باید توجهات برروي برنامه هاي مدیریتی کاهش گسترش آلودگی تمرکز یابد. در این مورد سه اصل محافظت زخمهاي حاصله از هرس براي جلوگیري از رشد میسلیوم قارچها و همچنین بستن راههاي فیزیکی براي جلوگیري ازآلودگی تنه، روشهاي کنترل باغی شامل سوزاندن بقایاي هرس و زمان مناسب هرس (ضمنا نباید هرس در زمان بارندگی صورت گیرد) و بلاخره کاهش استرس ها از جمله آبیاري به موقع و تغذیه مناسب می تواند نقش مهمی در کاهش بیماری اسکا یا زوال مو داشته باشد .

مقدمه

اسکا داراي دو معناي غذا (Food) و طعمه (Bait) است. کلمه Bait (طعمه) بیانگر وسیله اي تحریک پذیر و قابل اشتعال بوده که از آن براي برافروختن آتش استفاده می شده است و کلمه Food نیز به معناي غذا یا طعمه غذایی است. اسکا یک بیماري پیچیده است یعنی بیماري فقط با عمل یک بیمارگر همراه نبوده بلکه عوامل و میکروارگانیسم هاي مختلفی همراه با هم یا به دنبال یکدیگر فعالیت کرده تا ایجاد بیماري کنند. اسکا حداقل حاصل از دو بیماري پیچیده شامل پوسیدگی سفید و پوسیدگی قهوه اي میباشد. همچنین اسکا یک بیماري Hadromycosis واقعی است که توسط یک یا چند گونه Pheaoacremonium و گونه Pheaomoniella chlamydospora در انگورهاي مسن با قارچ Fomitiporia mediterranea درآمیخته شده است.

سندروم هاي بیماری اسکا یا زوال مو

سندروم اسکا می تواند به طور قابل ملاحظه اي عمر سودمند تاکستان ها را کوتاه کند. علایم ظاهري اسکا، شامل بافت مردگی بین رگبرگی، خشکیدگی شاخه ها و لکه هاي کوچک روي میوه می باشد که می تواند در تمام یا بخشی از درخت ظاهر شود.

الف- سندروم مزمن اسکا

اسکاي مزمن شامل علایم روي برگها و جوپجوانه ها و نیز علایم درون تنه و شاخه هاي اصلی است.

علایم برگی

 علایم اولیه برگی به صورت لکه هاي سبز روشن یا کلروتیک بین رگبرگ ها ویا در طول حاشیه برگ ها به شکل مدور یا نامنظم گسترش می یابند. این لکه ها به تدریج به هم پیوسته و نکروتیک می شوند و سرانجام تنها رگبرگ اصلی به صورت نواري سبز رنگ و غیرآلوده باقی می ماند (شکل 1 ) . زمانی که بافت هاي کلروتیک برگ رنگ آن از زرد-قهوه اي تا قرمز-قهوه اي تغییر می یابد، برگ هاي بیمار الگوي پوست ببري (Tiger stripe) بخود می گیرند(شکل 2 ) . گاهی اوقات نواحی نکروتیک سطح برگ خشک شده و جدا میشوند و حاشیه برگ به صورت نامنظم باقی می ماند (شکل 1 ) . سایر علایم، مانند روشن شدن، چروکیدگی و پیچیدگی سطح برگ کمتر متداول است.


 

 
علایم روي حبه ها و خوشه ها

 نقاط ریز به رنگ قهوه اي تیره، بنفش یا ارغوانی به تعداد کم یا زیاد روي پوست حبه ها توسعه می یابد که در کالیفرنیا به آن خال سیاه (سرخجه سیاه(1 میگویند (شکل 3 ) . در حبه هاي داراي لکه هاي زیاد، پوست ترك خورده و حتی شکاف هاي عرضی یا طولی برمیدارد. چنین میوه هایی، چروکیده و خشکیده شده ونهایتاً میریزند. علایم روي میوه لزوما هر ساله به همراه علایم برگی ظاهر نمی شود .


 

علایم اسکا درون تنه و شاخه هاي اصلی

 روي گیاهان بالغ (بالاي هشت سال)، علایم درونی شامل پوسیدگی سفید است که به تدریج چوب سخت را به توده اي نرم، شکننده و اسفنجی تبدیل می کند (شکل 4 ) . پوسیدگی اغلب از زخم هاي بزرگ هرس شروع شده، تا بافت چوبی امتداد یافته و یا محدود به بافت هاي قدیمی تر می ماند. همچنین ممکن است در امتداد استوانه ي مرکزي (آوندها) گسترش یابد (شکل 5 ) . گاهی اوقات به هم پیوستن یا رسیدن پوسیدگی به سطح، سبب ایجاد ترك در طول تنه شده که آن را ترك خوردگی گویند.


 


 

سایر تیپ هاي مهم پوسیدگی هاي قهوه اي تنه انگور عبارتند از:

•    نقاط قهوه اي تیره یا سیاه چوب در برش عرضی، یا رگه هاي سیاه تا قهوه اي تیره در برش طولی. در برش عرضی، نقاطی به صورت پراکنده یا منظم در اطراف حلقه رشد سالیانه یا بافت چوبی نزدیک به مغز قرار دارند (شکل 6 ).
•    نواحی صورتی مایل به قهوه اي یا قرمز تیره مایل به قهوه اي که اغلب از نقاط سیاه در مغز تنه یا روي حاشیه با بافت هاي مرده و پوسیده توسعه می یابند.

تیپ هاي مهم پوسیدگی و تغییر رنگ چوب در نتیجه ي تعدادي از تغییرات فیزیولوژیکی و ساختاري است:

الف- تغییرات فیزیکی و شیمیایی که سبب ورود آب و هوا به داخل زخم می شود و واکنش میزبان به چنین زخم هائی به صورت تخریب، اکسید شدن و تیرگی مواد بافت است.
ب- تغییرات ایجاد شده توسط آنزیم هاي تجزیه کننده سلولوز یا چوب (سلولولیتیک یا لیگنینولیتیک ) به وجود آمده از قارچ هاي همراه با اسکا.
ج- تیلوز ایجاد شده توسط تنظیم کننده هاي رشد و انسداد آوندها که ناشی از صمغ هاي ترشح شده از سلول هاي پارانشیمی چوب آلوده یا مواد با وزن مولکولی بالا، تولید شده توسط بیمارگر، میباشد.
د- نکروز سلول هاي پارانشیمی چوب، در نتیجه ي پخش توکسین هاي بیمارگر در واکنش با میزبان (فیتوآلکسین) و یا هر دو میباشد.

علایم روي ریشه ها

علایم بیشتر به صورت تغییر رنگ ریشه می باشد، اما به ندرت خطوط سیاه رنگی نیز در سراسر طول ریشه دیده می شود. هر چند علایم روي ریشه در انگورهاي آلوده همیشه وجود ندارد.

علایم روي جوانه ها

علایم در بهار با تأخیر و ضعف رشد جوانه هامی تواند شروع شود.

سندروم حاد اسکا (مرگ ناگهانی مو)

سکته مو به طور ناگهانی در اواسط تابستان با پژمردگی برخی از سر شاخه ها و گاهی تمامی سرشاخه ها آشکار می شودبرگ. هاي سبز به ظاهر سالم، سبز کم رنگ شده و سریعاً پژمرده شده درو چند روز کاملاً خشک میشوند (شکل 7 ) . سکته در تابستان هاي گرم رخ می دهد به ویژه زمانی که بارندگی با خشکی هواي گرم ادامه یابد. این موضوع میتواند با افزایش سریع غلظت و فعالیت متابولیت هاي سمی در زمان تعرق مرتبط باشد.

مهمترین عوامل قارچی که در ارتباط با بیماری اسکا یا زوال مو هستند شامل:

بازیدیومیستهاي Fomitiporia mediterranea و تا اندازه کمتري Stereum hirsutum و Trametes hirsuta که باعث پوسیدگی سفید چوب می شوند. همچنین قارچهاي میتوسپوري Phaeomoniella chlamydospora و چندین گونه از جنس Phaeoacremonium شامل P. aleophilum، P. parasiticum، P. iranianum که باعث ایجاد لکه هاي قهوه اي تیره تا سیاه و پوسیدگیهاي قهوه اي در بافت چوب می شوند. گونه هاي Phaeoacremonium و Phaeomoniella chlamydospora اولین کلونیزه کنندگان چوب (Pioneer fungi) بوده و به عنوان بسترسازان قارچ Fomitiporia mediterranea به شمار میروند.

منابع آلودگی (اینوکولوم) بیماری اسکا یا زوال مو

قارچ F. mediterranea بازیدیوکارپ هاي خود را روي تعدادي از گونه هاي درختان پهن برگ، شامل چندین درخت جنگلی تولید میکند. این ساختارها به ندرت روي تنه ي انگور آلوده به اسکا تولید می شود. اما گاهی روي تنه ي انگورهاي مرده یا شاخه هاي به جا مانده از هرس دیده شده اند. بازیدیوسپور هاي آزاد شده توسط جریان هوا باعث گسترش اسکا می شوند. با مشاهده و گسترش بیماری اسکا یا زوال مو در طول ردیفها و پشته هاي درختان انگور، به نظر میرسد که اینوکولوم قارچ میتواند توسط وسایل قلمه زنی و هرس نیز منتقل شود. اسپور گونه هاي Phaeoacremonium و Phaeomoniella chlamydospora از طریق هوا منتشر میشود. بنابراین حضور اینوکولوم هوازاد این قارچها یک منبع مهم آلودگی در زخمهاي هرس به شمار میرود. از دیگر راه هاي گسترش بیماری اسکا یا زوال مو ، حضور گونه هاي Phaeoacremonium و Phaeomoniella chlamydospora در مواد تکثیري (قلمه ها و ساقه هاي زیرزمینی) است. که این آلودگی نهفته یا از گیاهان مادري و یا از نهال ها و قلمه هاي ریشه داري که در هنگام تکثیر آلوده شده اند، حاصل شده است. حشرات قارچ خوار و کنه ها، می توانند در تماس با گونه هاي Phaeoacremonium و Phaeomoniella chlamydospora باعث انتشار اسپورها شوند. حضور پریتسیوم Togninia minima روي چوب انگور و آزاد شدن آسکوسپورها با فشار، یک منبع دیگر اینوکولوم در تاکستان می باشد. خاك نیز به عنوان یکی دیگر از منابع اینوکولوم محسوب میشود.

روشهاي مبارزه با بیماری اسکا یا زوال مو

بیماری اسکا یا زوال مو توسط چند گونه قارچ ایجاد می شود و هنوز مکانیسم نفوذ و علایم برگی این بیماري شناخته نشده است. از این رو کنترل این بیماري با مشکلات متعددي مواجه است. تاکنون محققین براي مبارزه با ایـن بیمـاري راهکارهاي مختلفی ارائه داده اند. از روش هاي مبارزه با بیماری اسکا یا زوال مو می تـوان بـه کـاربرد روش هـاي مکـانیکی مانند هرس شاخه هاي آلوده، خارج نمودن بقایاي آلوده از تاکستان و نابود کردن آنها اشـاره کـرد. هنـوز روش کنترل مناسبی براي بیماری اسکا پیدا نشده است به جز قطع بوته ها (احیاء دوباره بوته هـاي انگـور) و حتـی ایـن روش نیز به صورت موقتی موثر میباشد. از سموم قدیمی و منسوخ شده که تاثیر به سزایی در کنترل بیماری اسکا دارند می توان ارسنیت سدیم و دي نیتروارتوکرزول را نام برد.

ارسنیت سدیم

مقدار مصرف آن 12.5  گرم در هر لیتر است که به صورت اسپري بر روي تنه و شاخه ها، دو هفته پس از هـرس و سه هفته قبل از جوانه زنی درختان مو استفاده می شود. این سم پاشی باید دو سال متوالی ادامه داشته باشد .

دي نیتروارتوکرزول

میزان مصرف %  1.5 – 1به صورت اسپري حداقل چند روز بعد از هرس ( 1000 گرم در هکتار) و سمپاشی نوبت دوم 2 هفته قبل از شکوفه دهی ( 1250 گرم در هکتار) می باشد.

از سموم جدید و کم خطر که تا اندازه اي توانسته است در کاهش بیماری اسکا نقش داشـته باشـد مـی تـوان بـه قارچکشهاي ذیل اشاره نمود :

فوزتیل آلومینیم

یکی از قارچکش هایی است که نتایج مطلوبی به همراه داشته است. سمپاشی روي انـدام هـاي هـوایی و بـه ویـژه برگها انجام میشود. 4 نوبت سم پاشی در فواصل 10 روز بعد از شکوفه دهی و حـداقل در 3 سـال متـوالی بایـد انجام پذیرد.

استفاده از قارچکشهاي گروه Triazole

ترکیبات بسیار عالی که خاصیت سیستمیک داشته و روي طیف وسیعی از قارچها موثر است برخی از این گـروه قارچکشهـا در دزهـاي مصـرفی بسـیار پـائین نیـز موثرنـد. اسـتفاده از کپسـولهـاي قارچکشـی شـامل مخلـوط پنکونازول (توپاس) یـا (سـایپرکونازول + کاربنـدازیم) کـه بعـد از هـرس اسـتفاده میشـود .

رنگ آمیزي تنه با مخلوط قارچکش

پنکونازول، تتراکونازول، سایپرکونازول، فلوسیلازول (Flusilazole) قبل از شکوفه دهی به صـورت پوشـش سطح تنه بوته هاي آلوده همراه با رنک آگریلیک می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

به طور کلی می توان گفت جهت مدیریت بیماری اسکا در باغات و خزانه هاي تولید قلمه هـاي انگـور رعایـت اصول زیر ضروري است:

• عملیات زراعی و باغی قبل از بروز علایم هوائی
• جلوگیري از ایجاد زخمهاي عمیق و حفاظت آنها با یکی از قارچکشهاي (مسی، کاربندازیم).
• استفاده از قارچکشهاي مسی بعد از یخ زدگیهاي شدید براي محافظت زخمها از بیمارگر.
• رعایت نکات بهداشتی باغات در فصل زمستان و یا پاییز (بوته هاي آلوده می تواند از سـطح 5 تـا 10 سـانتیمتري محل پوسیدگی جدا و با یکی از سموم محافظتی سطح آن پوشانده شود.

عملیات زراعی و باغی بعد از بروز علایم:

• از سوزاندن بقایا و یا قطعه قطعه کردن بقایاي آلوده در داخل باغ انگور جدا خوداري شود و جهت امحائ بقایاي آلوده به بیرون از باغ انتقال یابد
• قطع کردن و ریشه کنی درختان خشکیده و بیرون بردن آنها از باغات انگور.
• درختان آلوده به بیماري علامت گذاري شود . هرس ابتدا روي درختان انگور سالم و سپس روي درختان آلوده صورت گیرد .
• تربیت و هرس انگور سعی شود با حداقل زخم و یا زخمهاي کوچکی انجام گیرد که بتواند بسرعت ترمیم یابد و از نفوذ قارچهاي مولد بیماري جلوگیري شود.
• زمان هرس نیز باید مناسب انتخاب شود و طـوري انتخـاب گـردد که زخمهاي حاصل از هرس در حداقل زمان بهبود یابند
• استفاده از ابزارهاي تمیز و سالم جهت هرس و ضدعفونی با فرمالین، محلول سولفیت.
• استفاده از آب داغ به ویژه در خزانه ها براي تولید قلمه هـاي فاقـد آلـودگی ( 51 درجـه سلسـیوس بـه مـدت 30 دقیقه) (Roony and Gubler,2001)
• در مجموع مدیریت باغ شامل هرس به موقع و مناسب و پوشاندن محل زخـمهـا بـا قـارچکش و یـا پوشـشهـاي مناسب، کاهش تنش از جمله آبیاري به موقع و تغذیه مناسب می تواند نقش مهمی در کاهش این بیماري داشـته باشد.

Abstract

Esca disease is one of the most destructive grapevine diseases occurring in most countries where grapevine (Vitis vinifera) is cultivated. Vines with typical symptoms on the leaves show light green or chlorotic, rounded or irregular spots between the veins or along the leaf margins that usually spread outward to distal parts of the shoots, the diseased leaves assume a “tiger-stripes’’ pattern. Various other types of wood deterioration become visible together with or even preceding white rot including small, dark brown or black spots in cross section appear as deep brown or black streaks or columns in longitudinal section. On adult plants (8-10 years and older), the most common symptoms inside trunk and main branches is white rot, which gradually changes the hard wood to a soft, friable, spongy mass. There is no curative treatment for grapevine trunk diseases. Some research has been carried out on trunk injection of fungicide however they are labour-intensive, costly and either shown to be ineffective or only of very limited impact. Therefore, treatment of these conditions must focus on management and the minimization of spread. There are three principle areas on which current practices focus. Generally, the goal for pruning wound treatment is to inhibit mycelial growth on the wound itself and physically seal the wood to prevent infection. Cultural controls also including vineyard management protocol such as removing and burning cuttings (do not prune when raining) and finally reduce the environmental stress such as suitable nutrition and irrigation on the right time that could be a significant role in reduction of trunk diseases.

Key words: Esca, grapevine, control,

منابع

Calzarano, F., Di Marco, S. and Cesari, A. 2004. Benefit of fungicide treatment after trunk renewal of vines with different types of esca necrosis. Phytopathologia Mediterranea 43:116-124

Di Marco, S., Mazzullo, A., Calzarano, F. and Cesari, A. 2000. The control of esca: statusand perspectives. Phytopathologia Mediterranea 39: 232-240

Fourie, P.H. and Halleen, F. 2004. Proactive control of Petri disease of grapevine throughtreatment of propagation material. Plant Disease 88: 1241-1245.

Fourie, P.H. and Halleen, F. 2006. Chemical and biological protection of grapevine

propagation material from trunk disease pathogens. Plant Pathology 116: 225-265.

Jaspers, M.V. 2001. Effect of fungicides, in vitro, on germination and growth of
Phaeomoniella chlamydospora. Phytopathologia Mediterranea: 40(Suppl.): S453-S458.
Larignon, P. and Dubos, B. 1997. Fungi associated with esca disease in grapevine.
European Journal of Plant Pathology 103: 147-157.
Laukart, N., Edwards, J., Pascoe, I.G. and Nguyen, N.K. 2001. Curativetreatment trialed on grapevine infected with Phaeomoniella chlamydospora. PhytopathologiaMediterranea 40(Suppl.): S459-S463.
Mugnai, L., Graniti, L. and Surico, G. 1999. Esca (black meales) and brownwood-

streaking: two old and elusive diseases of grapevine. Plant Disease 83: 404-418
Peros, J.P., Berger, G. and Jamaux-Despreaux, I. 2008. Symptoms, wood lesions and fungi associated with esca in organic vineyards in Languedoc-roussillon (France).Journal Phytopathology 1439-0434.

Rooney, S.N. and Gubler, W.D. 2001. Effect of water of hot treatments on eradication of

Phaeomoniella chlamydospora and Phaeoacremonium inflatipes from dormant grapevine wood. Phytopathologia Mediterranea 40(Suppl.): S467-S472.
Whiting, E.C., Khan, A. and Gubler, W.D. 2001. Effect of temperature and water potential on survival and mycelia growth of Phaeomoniella chlamydospora and

Phaeoacremonium spp. Plant Disease 85: 195-201.