هرس درخت مرکبات (تربیت درختان مرکبات)

هرس درخت مرکبات (تربیت درختان مرکبات)

اجرای هرس می تواند میزان نفوذ نور را به درون شاخ و برگ بهبود بخشیده و تشکیل میوه را در قسمتهای درونی تاج تقویت نماید. با افزایش نفوذ نور به درون تاج، موجبات افزایش املاح جامد محلول ها و رنگ پذیری بهتر میوه فراهم و هم چنین باعث کاهش کانون های آفات خواهد شد. میزان قدرت و عملکرد درختان مرکبات با افزایش سن، کاهش یافته و در نهایت به نقطه ای می رسد که تولید باغ مرکبات سوددهی کافی نخواهد داشت. گاهی هرس برای وادار کردن درخت به تولید شاخه های بارده و جدید انجام می شود. این هرس جوان سازی از تنک متوسط شاخه های تاج تا هرس شدید شاخه ها که منجر به حذف تمام شاخه های با قطر کمتر از ۲.۵ سانتی متر می شود در نوسان است به این ترتیب در حالت اخیر فقط چارچوب اصلی درخت و شاخه های متصل به آنها حفظ می شود. گاهی ممکن است با حذف شاخه های مسن تر و ضعیف تر اقدام به جوان کردن درخت به صورت ناحیه ای شود. حذف چنین شاخه ها و ترکه هایی می تواند ضمن ایجاد شرایط مناسب برای نفوذ نور به درون تاج، شکوفایی جوانه های جدید را تقویت و تولید جست های جدید را بهبود بخشد. در مجموع میزان موفقیت هرس جوان سازی امری متغیر است که بستگی زیادی به سن درخت، وضعیت خاک و کیفیت اجرای سایر عملیات مدیریتی باغ مرکبات دارد.

انواع هرس درخت مرکبات

هرس فرم

به معنای ایجاد تغییراتی در فرم طبیعی و شکل رویشی درخت و دادن فرم مناسب به تاج است. با این هرس، اسکلتی مناسب برای باروری بهینه در سالهای آتی ایجاد می شود و به این ترتیب، ضمن ایجاد فرم مناسب تاج و تنظیم شاخه بندی، مبارزه با آفات و امراض تسهیل شده و هزینه برداشت تقلیل می یابد. از طرف دیگر، ورود نور به درون تاج تسهیل میشود و رنگ و کیفیت درونی آنها بهبود می یابد. برای اجرای این هرس، ابتدا نهال از ارتفاع ۸۰ تا ۱۰۰ سانتی متری زمین سربرداری می شود و تعداد ۳ تا ۴ شاخه اصلی روی تنه که در جهت های مختلف و با فاصله عمودی حداقل ۱۵ سانتی متر از یکدیگر باشند و زاویه مناسبی با تنه داشته باشند نگه داشته می شود. فاصله بین محل اولین شاخه های منشعب از تنه اصلی تا سطح زمین تنظیم و درختان بر حسب نیاز، پا کوتاه یا پابلند تربیت می شوند.

هرس نگهداری در مرکبات

این شیوه هرس درخت مرکبات بیشتر شامل حذف شاخه های فصلی متراکم و یا شاخه های متمایل به داخل تاج درخت است و باید در مرحله باردهی کامل انجام شود. به این ترتیب از قطور شدن شاخه های زائد که هرس آنها در آینده زخم های بزرگی به جا می گذارد ممانعت می گردد. طبیعت درخت ایجاب می کند هر چند سال یک بار شاخه های قدیمی و فرسوده تاج را که به رغم مراقبت های دائمی انبوه می گردند حذف نمائیم تا داخل تاج از نور کافی برخوردار شود.

هرس باردهی در مرکبات

این روش هرس درخت مرکبات هم زمان با هرس مراقبت و پس از رفع خطر سرمای زمستانی انجام می شود و هدف از آن تحریک درخت به ایجاد شاخه های جدید و برقراری تعادل بین اندام های هوایی و ریشه و همچنین تنظیم باردهی سالانه و کاهش شدت سال آوری است.

هرس احیاء (جوانسازی) در مرکبات

این شیوه هرس درخت مرکبات برروی درختان قدیمی که تاج درخت به طور کامل فرسوده شده و تولید شاخه های ضعیف می کند و از نظر اقتصادی محصول خوب نمی دهد صورت می پذیرد. با این هرس شاخه های زاید هرس شدید می شوند. در این هرس ۴۰-۳۰ سانتی متر بعد از محل انشعاب، تنه شاخه ها هرس شدید می شوند و محل زخم ها با چسب پیوند پوشانده می شود.

سرزنی درختان مرکبات (Topping)

عبارت است از حذف بخش انتهائی تاج درخت جهت کاهش ارتفاع، از میان رفتن تسلط انتهایی، تحریک شکسته شدن خواب جوانه های جانبی. این کار باعث ورود نور بیشتر به قسمت های داخلی درخت شده در نتیجه باعث افزایش راندمان محلول پاشی و ارتقای کیفیت میوه می گردد. این عمل موجب ایجاد تمایل به رشد بوته ای و بوجود آمدن درختانی با تاج فشرده خواهد شد. پرچین سازی های مکانیکی در واقع فرم هایی از عملیات سرزنی شاخه ها هستند. اجرای مکانیزه روش سرزنی در کشورهای مرکبات خیز امری متعارف است که از ماشین آلات مخصوص استفاده می شود و این عمل هر چهار سال یک بار صورت می گیرد.

واکنش درختان به هرس شدید

هرس شدید، رشد رویشی جدید را بویژه اگر قبل از ظهور جست های رشدی بزرگ انجام شود تحریک می کند. این اتفاق بدین دلیل خواهد افتاد که سیستم دست نخورده ریشه، آب و مواد غذایی را برای تاجی فراهم می کند که سطح برگ آن دچار کاهش شده است. هر چه شاخه های حذف شده بیشتر باشند شاخه دهی بعد از هرس بیشتر خواهد بود. واکنش رویشی به هرس در جایی به بیشترین حد خود می رسد که شدیدترین برشها اعمال شده باشد که موجب ایجاد تمایلی شدید در درختان هرس شده برای بازیابی شکل طبیعی شان خواهد شد. هرس شدید باعث کاهش میوه دهی و افزایش درشتی میوه و محتوای عصاره میوه ها، کاهش املاح محلول و اسید شده و معمولا تغییری را در نسبت املاح محلول به اسید در پی نخواهد داشت. چنین هرسی در باغهایی با شاخ و برگ درهم فرو رفته بطور اصولی منتج به کاهش محصول در نخستین سال اجرای هرس شده ولی عملکرد در دومین یا سومین سال بعد از آن احیاء خواهد شد. به هر حال این مسئله می تواند برحسب قدرت درخت، شرایط باغ و اندازه محصول قبلی متفاوت باشد.

تربیت و هرس نهال پیوندی

روش حاصل از جوانه پیوندک به تنه پایه و قیم بسته می شود تا تنه نهال پیوندی را تشکیل دهد. برای تشکیل تاج درخت باید اقدام به سر برداری شاخه پیوندکی از ارتفاع ۸۰ تا ۱۰۰ سانتی متری سطح زمین شود تا به این ترتیب با حذف غلبه جوانه انتهایی، جوانه های جانبی شروع به فعالیت کرده و تعداد نسبتا زیادی شاخه فرعی تشکیل شود. تمام ارقام پرتقال، لیمو و گریپ فروت معمولا به صورت یکسانی سرزنی می شوند اما نارنگی انشو )ساتسوما) در این مورد استثناء است زیرا می توان آن را به خاطر رشد آهسته تر و تاج گسترده ای که دارد از ارتفاع ۶۰ تا ۸۰ سانتی متری زمین سربرداری کرد. لازم به توضیح است که ارتفاع سربرداری برای ارقام پیوندی روی پایه های پاکوتاه کننده (فلائینگ دراگون) باید کمتر از مقادیر توصیه شده برای پایه های استاندارد باشد. به این منظور بهتر است اغلب ارقام معمول مرکبات را که روی چنین پایه ای پیوند شده است حداکثر از ۶۰ سانتی متری سطح زمین سربرداری کرده و برای ارقامی مانند نارنگی انشو که تاج گسترده ای دارند این ارتفاع حداکثر ۵۰ سانتی متر در نظر گرفته شود.

در ادامه هرس نهال پیوندی لازم است که از رویش های فرعی حاصله از سر برداری تنه، تعداد چهار تا پنج شاخه اصلی را که در جهت های مختلف پیرامون تنه بوده و فاصله خوبی از یکدیگر داشته باشند انتخاب کرد تا ساختاری قوی برای درخت پایه گذاری شود. شاخه های مذکور را نیز باید از ۱۵ تا ۲۰ سانتی متری انتهای آنها سرزنی کرده و سایر شاخه های جانبی منشعب شده از تنه را حذف کرد. لازم به ذکر است که اگر چه انجام عمل سربرداری نهال که به منظور تحریک تولید شاخه جانبی انجام می شود در خزانه انتظار نتایج بهتری را خواهد داشت اما از آنجایی که کشت نهالها در خزانه با فاصله کمتری انجام می شود لذا اجرای آن را به زمین اصلی موکول می کنند.

در مرحله دوم هرس نهال های پیوندی که در طول فصل رشد انجام می شود باید کلیه پاجوش ها و تنه جوش هایی که از ارتفاع کمتر از ۳۰ سانتی متری سطح زمین بوجود آمده اند به محض رؤیت حذف شوند تا فرصت کافی برای رشد و نمو نداشته و حذفشان به آسانی ممکن باشد. بدیهی است که اگر به این رویش ها اجازه نمو بیشتری داده شود علاوه بر آنکه حذف آنها سخت تر خواهد شد همچنین موجب بدشکلی تاج شده و رقابت شدیدی با شاخه های باردهنده خواهند داشت. برای اجرای دقیق این عمل توصیه میشود که از فروردین تا آبان ماه نخستین سال احداث باغ، ماهیانه یک بار تمام درختان به این منظور مورد بررسی دقیق قرار بگیرند. بدیهی است که در سالهای بعد می توان فاصله زمانی این بازدیدها را افزایش داد به گونه ای که در سال چهارم تعداد این بازدیدها می تواند به یک بار در هر تابستان محدود شود. در برخی از مناطق مرکبات خیز تنه نهال های جوان را از کمی بالاتر از سطح زمین تا زیر اولین انشعاب تاج با لایه ای محافظ پوشانده و به این ترتیب مانع از ایجاد رویش های ناخواسته در این بخش از درخت می شوند.

رعایت نکات فنی و بهداشتی قبل و بعد از عملیات هرس درخت مرکبات

1. هرس درختان مرکبات یک مهارت فنی بوده که نیازمند رعایت نکات زیر می‌باشد.
2. قبل از اجرای هرس وسایلی که قرار است مورد استفاده قرار گیرد با محلول آب ژاول (وایتکس با غلظت ۲۰%) ضد عفونی شوند تا احتمال انتقال آلودگی از طریق ادوات از بین برود.
3. محلی از درخت که قرار است قطع گردد تمیز نموده و در حد امکان با قارچ‌کش ضدعفونی شوند.
4. سعی شود از اره، قیچی و چاقوی تیز استفاده گردد. هیچ گاه از داس و تبر برای هرس استفاده نشود.
5. شاخه‌های بریده شده در صورت داشتن آلودگی‌های قارچی و آفت از سطح باغ جمع‌آوری و سوزانده شوند.
6. لوازم و ادوات هرس پس از هر بار استفاده تمیز و روغن کاری شوند.
7. درختان هرس شده تا چند ماه نیاز به بازدید و حذف جست‌های اضافی و نرک، آبیاری و کوددهی دارند.