زنجره پسته
زنجره پسته
Idiocerus stali Fieb.(Hom: Cicdelidae)
زنجره پسته در تمام باغها و جنگلها روی پسته های اهلی، بنـه Pistacia mutica و چاتلانقوش P.khinjuk فعال است. زنجره پسته در اکثر مناطق پسته‌خیز کشور بالاخص در قزوین، کرمان، رفسنجان، سمنان، دامغان، خراسان، فارس، اصفهان، یزد، اردکان، نائین، قم و ساوه انتشار دارد.این زنجره که روزگاری بیش از پسیل خـسارت وارد مینمود، اکنون از جمعیت قابل توجهی برخوردار نیست.
مشخصات
عرض بدن زنجره پسته با بالهای باز ۳ تا ۳٫۵ میلیمتر، به رنگ زرد مایل به سـبز تـا قهـوه ای کم رنگ. سر عریضتر از سینه، خرطوم چهارمفصلی، شـاخک هـا چهـل بنـدی، مـویی شکل که بین دو چشم مرکب درون حفره ای قرار گرفته اند. بندهای اول و دوم از بقیه بندها طویلترند (شکل ۱۱ـ۹ ) آخرین بند شاخک در ماده هـا نـازک و در نرهـا بیـضی شکل است. بند اول سینه سه لکه سیاه رنگ دارد که یکی در وسط و دو تـا در طـرفین روی بند دوم را پوشانیده اند. سپرچه (Scutellum) بسیار واضح، مثلثی شکل که راس آن به طرف پایین اسـت. پاها زرد، ساق پای سوم از بقیه بلندتر و دارای چند ردیف خار بزرگ، بالها به هنگـام استراحت به صورت شـیروانی و از انتهـای شـکم فراتـر مـیرونـد. در بـالهـای عقبـی رگبالها برجسته و شفاف میباشند. بال‌پوش‌ها نیمه شفاف و روی آنها لکههایی که از نقاط سبز رنگی تشکیل یافته است وجود دارد و طول بالها از انتهای شکم تجاوز نمی‌کند. بالهای زیر شفاف و رگهای آنها برجسته و خیلی واضح میباشد. آلت تناسلی نر خیلی مشخص است.
زیست شناسی
زنجره پسته در سال فقط یک نسل دارد و زمستان را به صورت حشره کامل در زیر پوست و شکاف تنه درختان پسته و یا سایر درختان مانند بادام و زردآلو و حتی در شکاف تیرتلگراف و داخل ساختمانهای موجود در باغ و دیوارهای قدیمی نزدیک باغات پسته و به صورت دسته جمعی میگذراند. در استان کرمان از دهه سوم اسفند و در استانهای سرد مانند قـزوین از اوایـل فروردین ماه حشره کامل از پناهگاهها خارج و به سمت درختان مهاجرت میکنند. در ساعات گرم روز این حشره در مقابل صدا و حرکت واکنش نشان میدهد و از شاخه ای به شاخه دیگر پرواز میکند. از شیره گیاهی جوانه ها تغذیه و باعـث خـروج شـیره و آلودگی جوانه ها میگردد . تخم ریزی با پیدایش خوشه هـای میـوه و شـاخه هـای تـازه آغـاز مـیشـود. بـرای تخم ریزی شیاری روی دم خوشه و شاخه ایجاد کرده و درون هر شـیار دو عـدد تخـم میگذارد (شکل ۱۲ـ.(۹ این شیارها بعد از تخم ریزی سیاه مـیشـوند. در صـورت بـالا بودن جمعیت تخم ریزی روی دم نیز انجام میگیرد. شیارهایی که پوره ها از آنها خارج میشوند به راحتی قابل تشخیص هستند. پوره ها پس از خـروج از شـیارها از خوشـه هـا تغذیه کرده و با دفع عسلک آنها را آلوده میسازند که پیآمدهایی ماننـد توقـف رشـد میوه و سیاه شدن و ریزش آنها دارد. دوره پورگی زنجره جمعاً در حدود ۳۰ تا ۴۰ روز به شرح زیر طول می‌کشد:
مدت پورگی سن اول در حدود ۷ تا ۹ روز
مدت پورگی سن دوم در حدود ۱۰ تا ۱۵ روز
مدت پورگی سن سوم در حدود ۱۲ تا ۱۵ روز
در صورت بالا بـودن جمعیـت زنجره پسته تـا صـد در صـد میوه ها سیاه شده و ریزش میکنند. در مواردی که رطوبت هوا بالا باشـد، هجـوم قـارچ فوماژین نیز مزید بر علت میگردد. تخم ریزی حشره تدریجی است، به طوریکه در یک زمان میتوان پوره های سنین مختلف را مشاهده نمود. درآغاز بلوغ حداکثر پـوره هـا در سن دوم قرار دارند. نام محلی این آفت به دلیل ترشح مواد قنـدی محلـول» شـیره تـر پسته« است.
به صورت خلاصه خسارات حاصل از این آفت روی پسته عبارتند از :
• تغییر شکل و کوتولگی خوشه ها و قطع جریان شیره گیاهی در اثر فعالیت حشره کامل
• تغییر رنگ و تیره شدن محل تخمریزی حشره کامل روی خوشه ها، سرشاخه ها و قاعده دمبرگ
• ضعف شدید درختان در اثر تغذیه پوره ها از شیره گیاهی
• تغییر رنگ خوشه، شاخه و برگ و پوکی شدید میوه در اثر تغذیه پوره ها
• شیره دهی روی خوشه، شاخه و برگ در اثر تغذیه پوره ها و دفع مواد قندی
• جلب گرد و غبار و قارچهای دوده ای و گاها ساپروفیت روی خوشه، شاخه و برگ
• تغییر شکل اندامها در اثر ترشح آنزیم و انتقال عوامل بیماریزا
کنترل
خروج پوره ها با تلقیح اکثر گلها و پیدایش میوه های کوچک به انـدازه ارزن تـا عدس همزمان است و به ترین زمان مبـارزه نیـز همـین موقـع خواهـد بـود. البتـه ایـن وضعیت در شرایط آب و هوایی نقاط مختلف متفاوت خواهد بود. برای مبارزه شیمیایی علیه زنجره پسته باید سم‌پاشی طوری انجام شود که زنجره‌ها موفق به تخمریزی نشوند. برای این منظور سم‌پاشی را از موقع ظهور جوانه‌ها شروع کرده و باید به محض آغاز گل کردن درختان خاتمه داد. این زمان تقریباً ۱۵- ۲۰ روز قبل از باز شدن جوانه‌های برگ و ظهور گلها است، در صورتی که مبارزه علیه حشرات قبل از گل صورت نگیرد باید صبر نمود تا پوره‌ها ظاهر شوند و سپس اقدام به سم‌پاشی کرد. در شرایط آب و هوایی قزوین ظهور پروهها از اوایل اردیبهشت ماه شروع شده و تا اواخر این ماه ادامه دارد. اگر در مورد سم‌پاشی اول موفق نشویم لازم است در اواسط اردیبهشت ماه سم‌پاشی علیه پوره‌ها انجام گیرد و برای مبارزه میتوان از سموم
• آندوسولفان به نسبت ۲ در هزار
• فوزالون به نسبت ۱٫۵ تا ۲ در هزار
• فوزالن + تفلوبنزورون (دارتون) ۲٫۵ در هزار
• دیازینون ۱٫۵ در هزار
و دیمتوآت‌ها استفاده نمود. اقدامات زیر نیز جهت کنترل هر چه بهتر زنجره موثر میباشد:
• تقویت درختان با استفاده از کودهای دامی و مرغی به صورت چالکود
• آبیاری منظم
• هرس مناسب
• رعایت فواصل کاشت بین درختان
• استفاده از یخ آب زمستانه
• استفاده از تله های چسبناک زردرنگ در دو نوبت، نوبت اول از اواسط دهه اول فروردین ماه همزمان با پیدایش نوک سبز جوانه‌ها و نوبت دوم نیمه دوم اردیبهشت ماه میباشد.
علاوه بر زنجره پسته Idiocerus stali سه گونه زنجره دیگر در ایران از روی درختان پسته جمع‌آوری گردیده که اسامی علمی آنها هنوز مشخص نگردیده و مشخصات آنها به اختصار به شرح زیر است:
• زنجره کوچکی است که در پشت برگ‌های پسته زندگی کرده و در رفسنجان گاهی خسارت می‌زند و از خانواده Typhlocybinae میباشد.
• زنجره نسبتاً درشتی است که به برگ‌ها و خوشه خسارت می‌زند و از لحاظ مشخصات organ genital شبیه به Idiocerus stali بوده ولی از لحاظ اندازه بدن و رنگ با آن تفاوت دارد و این زنجره روی پسته وحشی از جبال بارز و کوه‌های ورامین جمع آوری شده و هنوز در باغات دیده نشده است. زندگی این حشره شبیه به زنجره پسته Idiocerus staliمیباشد.
• زنجره‌ای است شبیه به Idiocerus staliکه از اصفهان جمع آوری شده و احتمالاً گونه دیگری میباشد.
